Είσοδος Ιστορία Χρονολόγιο

Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

3. Ο ΜIΝΩIΚΟΣ ΠΟΛIΤIΣΜΟΣ



2. Ο Μινωικός πολιτισμός

3. Η θρησκεία και η τέχνη των Μινωιτών

Διδασκαλία με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Ταυτότητα - Χώρος – Χρονικά όρια, σσ.23, 25

Λόγοι-παράγοντες ανάπτυξης, σ. 23

Κέντρα μινωικού πολιτισμού, σ. 23

Ρόλος των ανακτόρων, σσ. 23-24

Κοινωνική και πολιτική οργάνωση, σ. 24-25

Γραφή, σ. 25

Καταστροφή μινωικού πολιτισμού – Η παρουσία των Μυκηναίων στην Κνωσό, σ. 25

Θρησκεία, σ. 26

Τέχνη, σσ. 27-28

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης της Ανατολικής Μεσογείου, ώστε να διαπιστωθεί η θέση της Κρήτης και ειδικά των ανακτορικών κέντρων σε σχέση με τον υπόλοιπο μεσογειακό χώρο και να επισημανθεί το γεωγραφικό πλεονέκτημα σε μια εποχή που η ναυσιπλοΐα γινόταν με μικρά πλεούμενα.

Για χάρτες, βλ. και: εδώ

Σχέσεις με την Αίγυπτο: εδώ

-Εικόνες επιλεγμένων έργων τέχνης, ώστε να καταγραφούν συμπεράσματα για τη θρησκεία, τη ζωή των Μινωιτών και τα χαρακτηριστικά της τέχνης τους.

-Εικόνες επιλεγμένων έργων τέχνης, ώστε να διαπιστωθούν οι σχέσεις μινωικού και κυκλαδικού πολιτισμού (διαφορές και ομοιότητες του μινωικού και κυκλαδικού πολιτισμού, ιδίως με τον πολιτισμό της Θήρας).

Για σχετικό υλικό, βλ. εικόνες σχολικού βιβλίου και έκθεση Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου: εδώ

Τελετουργίες: εδώ

Θρησκεία: εδώ

Δίσκος Φαιστού: εδώ

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

-Προσπαθήστε να αναπαραστήσετε μία μέρα (καθημερινή ή μέρα γιορτής) στο ανάκτορο της Κνωσού.

 2 ώρες 


χρονολόγιο
2300| 2000| 1700| 1600| 1450| 1400| 1370| 1200|


Η Κρήτη

εικ. Η Κρήτη κατοικήθηκε για πρώτη φορά τη Νεολιθική εποχή. Ο σημαντικότερος οικισμός φαίνεται να ήταν η Κνωσός, όπως ακριβώς και στην Εποχή του Χαλκού. Στην 3η και 2η χιλιετία π.Χ. ο πολιτισμός στην Κρήτη έφτασε σε υψηλό επίπεδο κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης και καλλιτεχνικής παραγωγής. Είναι γνωστός με το όνομα «μινωικός πολιτισμός» από τον μυθικό βασιλιά της Κνωσού Μίνωα και ήρθε στο φως στις αρχές του 20ού αιώνα με τις ανασκαφές του Βρετανού αρχαιολόγου Άρθουρ Έβανς στην Κνωσό.


Προβολή μινωικός πολιτισμός, ανάκτορα σε χάρτη μεγαλύτερου μεγέθους

Η ΑΝΑΜΝΗΣΗ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΟΚΡΑΤΙΑΣ ΤΩΝ ΚΡΗΤΩΝ Μινωικός πολιτισμός(Συλλογές: Αρχαία Ελληνική Τέχνη, Ίδρυμα Ν.Π. Γουλανδρή, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης)

Ο Μίνως είναι το αρχαιότερο από την παράδοση πρόσωπο που απέκτησε στόλο και κατόρθωσε να γίνει κύριος του μεγαλύτερου μέρους της ελληνικής θάλασσας. Επέβαλε την κυριαρχία του στις Κυκλάδες και εγκατέστησε στις περισσότερες τις πρώτες αποικίες.

Θουκυδίδης Α, 4

Ο Θουκυδίδης γράφει περίπου 1.200 χρόνια μετά τη μινωική ακμή. Τι σημαίνει αυτό;

Ο μινωικός πολιτισμός

1 Μινωική Κρήτη (Ιστορία-Αρχαιολογία, Εκπαιδευτική Τηλεόραση, Αρχείο ΕΡΤ)

εικ. Από τις αρχές της 3ης χιλιετίας π.Χ. ο πληθυσμός στην Κρήτη βαθμιαία αυξάνεται, η γεωργία και η κτηνοτροφία γίνονται πιο συστηματικές και οι κάτοικοι οργανώνονται σε μικρούς οικισμούς. Οι Μινωίτες έχουν επαφή με άλλες περιοχές του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου, όπως οι Κυκλάδες, η Κύπρος και η Αίγυπτος, με τις οποίες εμπορεύονται διάφορα προϊόντα. Εξάγουν λάδι, κρασί, ξυλεία, λίθινα αγγεία, ίσως υφάσματα και δέρματα. Εισάγουν μέταλλα ή άλλες πρώτες ύλες για την κατασκευή όπλων, εργαλείων και καλλιτεχνημάτων, όπως χαλκό από την Κύπρο και άργυρο από τις Κυκλάδες.

εικ. Έτσι, μερικοί οικισμοί αποκτούν σιγά σιγά μεγαλύτερη έκταση και πλούτο από τους άλλους. Αυτή η εξέλιξη οδηγεί, γύρω στο 2000 π.Χ., στη μεγαλύτερη αλλαγή στην ιστορία του μινωικού πολιτισμού με την εμφάνιση των πρώτων ανακτόρων. Γύρω τους αναπτύσσονται μεγάλοι οικισμοί που μπορούν να χαρακτηριστούν πόλεις. Μέχρι σήμερα είναι γνωστά με βεβαιότητα τέσσερα τέτοια ανάκτορα, στην Κνωσό, τη Φαιστό, τα Μάλια και τη Ζάκρο.

εικ. Τα πρώτα ανάκτορα καταστρέφονται γύρω στο 1700 π.Χ. από σεισμό, αλλά ξαναχτίζονται πιο επιβλητικά. Η περίοδος των δεύτερων, νέων ανακτόρων (1700-1450 π.Χ) είναι αυτή της μεγαλύτερης ακμής του μινωικού πολιτισμού. Την εποχή αυτή οι Μινωίτες κυριαρχούν στο Αιγαίο, όπου ιδρύουν αποικίες (Κύθηρα, Ρόδος) και έχουν στενές σχέσεις με την ηπειρωτική Ελλάδα, επηρεάζοντας έντονα τον μυκηναϊκό πολιτισμό που κάνει τότε την εμφάνισή του.

Χάρτης Μινωικής Κρήτης Χάρτης Μινωικής Κρήτης
Χάρτης της Μινωικής Κρήτης Χάρτης της Μινωικής Κρήτης με διάδραση

23


ανάκτορο
Αεροφωτογραφία του ανακτόρου της Κνωσού. Διακρίνεται η πλακόστρωτη κεντρική αυλή.

 

Πολιτική και διοικητική οργάνωση: τα ανάκτορα

1 Μινωϊκή Κρήτη: Οι εμπορικοί δρόμοι
1 ΚΝΩΣΟΣ, Ο ΛΑΒΥΡΙΝΘΟΣ ΤΩΝ ΜΥΘΩΝ
1 Τα ανάκτορα της μινωικής Κρήτης

εικ. Τα ανάκτορα είναι μεγάλα συγκροτήματα κτιρίων, αποτελούνται δηλαδή από πολλές πτέρυγες δωματίων και είναι τα διοικητικά, οικονομικά, θρησκευτικά και καλλιτεχνικά κέντρα της περιοχής στην οποία βρίσκονται. Παρά τις επιμέρους διαφορές όλα τα μινωικά ανάκτορα έχουν τα εξής κοινά χαρακτηριστικά:
Έχουν προσανατολισμό στον άξονα Βορρά-Νότου.
Έχουν μία ορθογώνια κεντρική αυλή. Γύρω της αναπτύσσονται οι πτέρυγες των δωματίων.
Ήταν πολυώροφα, είχαν μεγάλες κλίμακες, φωταγωγούς, σύστημα ύδρευσης και αποχέτευσης και αρκετοί χώροι τους έφεραν τοιχογραφίες. Από αυτές αντλούμε πλήθος πληροφοριών για πολλές από τις πτυχές της ζωής των Μινωιτών.
Δεν ήταν οχυρωμένα.

εικ. Τα ανάκτορα ήταν η κατοικία του άρχοντα της ευρύτερης περιοχής, όπου συγκεντρωνόταν η παραγωγή και τα εμπορεύματα για να διατεθούν στο εσωτερικό του νησιού ή στο εξωτερικό. Ήταν επίσης κέντρα κατασκευής πολύτιμων αντικειμένων και καλλιτεχνημάτων, καθώς και θρησκευτικά κέντρα, όπου μαζευόταν πλήθος κόσμου με την ευκαιρία διαφόρων τελετών. Στα ανάκτορα δηλαδή ζούσε, κυκλοφορούσε και εργαζόταν μεγάλος αριθμός αξιωματούχων, υπαλλήλων και τεχνιτών.

24



εικ. Παράλληλα, υπήρχαν διάσπαρτες σε ολόκληρη την Κρήτη αγροικίες ή επαύλεις που συγκέντρωναν τη γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή της περιοχής τους και έλεγχαν τη διακίνηση των προϊόντων για λογαριασμό των ανακτόρων. Το πολιτικό, διοικητικό και οικονομικό σύστημα της μινωικής Κρήτης ήταν δηλαδή συγκεντρωτικό, με κέντρο τα ανάκτορα.

Γραφή

Ο δίσκος της Φαιστού
Το μινωϊκό αριθμητικό σύστημα
1 Μινωική γραφή (ΙΜΕ)

Ο δίσκος της Φαιστού αποτελεί το σπουδαιότερο δείγμα ιερογλυφικής γραφής από την Κρήτη. Μέχρι στιγμής δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί και το περιεχόμενό του παραμένει ακατανόητο. Η επικρατέστερη άποψη είναι ότι πρόκειται για ύμνο σε κάποια θεότητα. (Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου)

Ο δίσκος της Φαιστού αποτελεί την πιο γνωστή μινωική επιγραφή, δείγμα κρητικής ιερογλυφικής γραφής, πιθανότατα συλλαβικής. Βρέθηκε το καλοκαίρι του 1908 από τον Ιταλό αρχαιολόγο Λουίτζι Περνιέ, κατά τη διάρκεια της ανασκαφής του μινωικού ανακτόρου της Φαιστού στη νότια Κρήτη. Σήμερα φυλάσσεται στο αρχαιολογικό μουσείο Ηρακλείου. Ο δίσκος χρονολογείται πιθανώς στον 17ο αιώνα π.Χ. Είναι από ψημένο πηλό, με διάμετρο περίπου 16 εκ. και πάχος περίπου 2 εκ.. Ο δίσκος διαβάζεται σπειροειδώς, δηλαδή από την περιφέρεια προς το κέντρο. Έχει 242 σημεία σύμβολα γραφής και στις δύο όψεις, τα οποία διαιρούνται σε 61 ομάδες με τη χρήση μικρών εγχάρακτων γραμμών. Υπάρχουν 45 διαφορετικού χαρακτήρα σημεία-σύμβολα στον δίσκο, τα οποία αναπαριστούν αναγνωρίσιμα αντικείμενα όπως ανθρώπινες μορφές, ψάρια, πουλιά, φυτά, πλοία, εργαλεία κ.ά. Η αποτύπωσή τους έγινε με σφραγίδες, όταν ο πηλός ήταν ακόμη νωπός. Παρά τις προσπάθειες πολλών επιστημόνων, το κείμενο (γλώσσα) του δίσκου δεν έχει ακόμη αποκρυπτογραφηθεί. Οι ερευνητές καταλήγουν σε εντελώς διαφορετικά συμπεράσματα για τον σκοπό, το περιεχόμενο και τους δημιουργούς του. Ανάμεσα στις ερμηνείες που έχουν προταθεί είναι ότι πρόκειται για θρησκευτικό κείμενο ή ύμνο,κγια τη διήγηση μιας ιστορίας, για ένα γεωμετρικό θεώρημα, για ημερολόγιο κ.ά. Από το 2008 γίνεται μία συστηματική προσπάθεια δύο επιστημόνων του Γκάρεθ Όουενς και του Τζον Κόουλμαν, να ελέγξουν αν η αποκρυπτογράφηση της γραμμικής Β από τον Μάικλ Βέντρις (1952) θα μπορούσε να εφαρμοστεί στις μινωικές συλλαβικές επιγραφές της Κρήτης της εποχής του χαλκού της 2ης χιλιετίας, συμπεριλαμβανομένου και του δίσκου της Φαιστού, με τη χρήση συνδυαστικής προσέγγισης της επιγραφικής συνέχειας των παραλλήλων κειμένων (η εργασία αφορά σε 3.000 συλλαβικές επιγραφές της Μυκηναϊκής Γραμμικής Β και περίπου 2000 συλλαβικές μινωικές επιγραφές).
Πηγή: Φωτόδεντρο

α' πλευρά


β' πλευρά


Μεταγραφή των ιερογλυφικών του δίσκου της Φαιστού. Δεν υπάρχει σχέση με τα αιγυπτιακά ιερογλυφικά. Παρουσιάζονται μορφές και αντικείμενα της καθημερινής ζωής, ανθρώπινες μορφές και μέλη του σώματος, εργαλεία, ζώα και φυτά. Μπορείς να προσδιορίσεις τι εικονίζουν τα σύμβολα, σύμφωνα με την αρίθμηση;

εικ. Η ανάπτυξη του εμπορίου και η περίπλοκη διοικητική και κοινωνική οργάνωση οδήγησαν γύρω στο 1700 στη χρήση ενός συστήματος γραφής το οποίο αρχικά έμοιαζε με τα ιερογλυφικά, όπως αποδεικνύει ο δίσκος της Φαιστού. Λίγο αργότερα άρχισε να χρησιμοποιείται ένα νέο σύστημα γραφής, η Γραμμική Α. Η γραφή ήταν συλλαβική, δηλαδή κάθε σημείο αντιστοιχούσε σε μία συλλαβή, και υπήρξε το πρότυπο για την ανάπτυξη της μυκηναϊκής γραφής. Σημεία αυτής της γραφής έχουν βρεθεί κυρίως επάνω σε αγγεία ή χαραγμένα σε πινακίδες απογραφής εμπορευμάτων. Η γραφή όμως αυτή δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί.

Ιερογλυφικά Ο δίσκος της Φαιστού

Γραμμική Α΄

Γραμμική Β΄

 

Οικονομία

1 Η οικονομία στη μινωική Κρήτη (IME)
1 Το σφραγιστικό «δαχτυλίδι του Μίνωα»

Σφραγιδόλιθος
Δείγμα της υψηλής λιθοτεχνίας των Μινωιτών.
Σφραγιδόλιθος της περιόδου των νέων ανακτόρων
(Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου).

Την εποχή των νέων ανακτόρων (1700-1450 π.Χ.) οι Μινωίτες κυριαρχούν με τα πλοία τους σε όλο το Αιγαίο. Η εμπορική δραστηριότητα που είχε ξεκινήσει από την προηγούμενη χιλιετία είναι τώρα πιο έντονη. Ιδιαίτερη ζήτηση σε όλο το Αιγαίο έχουν τα έργα της καλλιτεχνικής παραγωγής (μεταλλοτεχνία, λιθοτεχνία, κοσμηματοτεχνία). Μινωίτες έμποροι και ναυτικοί φαίνεται να απεικονίζονται σε αιγυπτιακούς τάφους προσφέροντας τέτοια έργα σε Αιγύπτιους αξιωματούχους με τους οποίους συναλλάσσονταν.

Οι Μυκηναίοι στην Κνωσό

Γύρω στο 1450 π.Χ. τα μινωικά ανάκτορα καταστρέφονται, πιθανόν από σεισμό, εκτός από αυτό της Κνωσού. Η εξασθένιση της πολιτικής και διοικητικής οργάνωσης που ξεκινούσε από τα ανάκτορα φαίνεται ότι έδωσε την ευκαιρία στους Μυκηναίους να καταλάβουν την Κνωσό. Οι Μυκηναίοι από την Κνωσό φαίνεται ότι κυριαρχούν σε ένα μεγάλο τμήμα της κεντρικής και ανατολικής Κρήτης μέχρι το 1370 π.Χ., οπότε το ανάκτορο της Κνωσού καταστρέφεται οριστικά. Στη συνέχεια η Κρήτη αποτελεί επαρχία του μυκηναϊκού κόσμου διατηρώντας όμως ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.

25


Ερωτήσεις-Δραστηριότητες

1. Να παρατηρήσετε στον χάρτη τη γεωγραφική θέση της Κρήτης. Με βάση αυτή να εξηγήσετε τη μινωική θαλασσοκρατία.
2. Πώς φαντάζεστε τη ζωή και την κίνηση σε ένα κρητικό ανάκτορο μια ημέρα γιορτής;




Κνωσός:

εικονική περιήγηση
πληροφορίες από το υπ. Πολιτισμού.
Φαιστός:
περιήγηση από το explore Crete
πληροφορίες από το υπ. Πολιτισμού,
ταινία από το αρχείο της ερτ
δίσκος Φαιστού, στη Βικιπαίδεια
Ζάκρος:
πληροφορίες από το υπ. Πολιτισμού
Μάλια:
πληροφορίες από το υπ. Πολιτισμού
Τύλισος:
πληροφορίες από το υπ. Πολιτισμού


Αν θέλετε, μπορείτε να δείτε
τη συλλογή του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης, Νέας Υόρκης (metmuseum),
τη συλλογή του Μουσείου Καλών Τεχνών της Βοστόνης (mfa),
τη συλλογή του Βρετανικού Μουσείου,
την Ψηφιακή συλλογή του Αρχ. Μουσείου Ηρακλείου, από το υπ. Πολιτισμού (μικρές φωτογραφίες, κακή ποιότητα),
την ψηφιακή συλλογή του Αρχ. Μουσείου Ηρακλείου (καλύτερη ποιότητα από το προηγούμενο)
τη συλλογή του Αρχ. Μουσείου Ηρακλείου, βιβλίο από το ίδρυμα Λάτση σε αρχείο pdf.


Γενικά για τη γραφή στην Κρήτη στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού

ιερογλυφικά
στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού
στη Βικιπαίδεια για το δίσκο της Φαιστού

γραμμική α
Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού
στην Πύλη για την ελληνική γλώσσα
στη Βικιπαίδεια

γραμμική β
στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού εδώ κι εδώ
στην Πύλη για την ελληνική γλώσσα
στη Βικιπαίδεια


Ο μινωικός πολιτισμός στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού
Διάβασε για τα ταυροκαθάψια στο Ι.Μ.Ε.
Ταινία για τη μινωική Κρήτη από την εκπαιδευτική τηλεόραση ταινία
Η μινωική γραφή, © Γεωργία Μουντράκη, παρουσίαση
Η θέση της γυναίκας στη μινωική Κρήτη, © Γεωργία Μουντράκη, φύλλο εργασίας


Επανάληψη στον μινωικό πολιτισμό, βασικές ιστορικές γνώσεις.
Άσκηση για τα μινωικά ανάκτορα
Η γραφή στη μινωική Κρήτη
Η θρησκεία στη μινωική Κρήτη
Τρία παζλ (δίσκος Φαιστού, δαχτυλίδι του Μίνωα, Ταυροκαθάψια)
Ταίριαξε τα ζεύγη με τις μινωικές τοιχογραφίες


Οι σuντελεστές της μινωικής εξάπλωσης στο Αιγαίο

«Πολλοί είναι οι λόγοι στους οποίους έχει αποδοθεί η μινωική εξάπλωση στον αιγιακό χώρο. Η ανάγκη στρατιωτικής άμυνας, που είχε πιθανόν οδηγήσει στη δημιουργία μιας ζώνης προστασίας γύρω από την Κρήτη, η δημογραφική άνοδος, οι εμπορικές ανάγκες, οι μεταβολές των πολιτικών συνθηκών. Τελικά, όμως, όλοι αυτοί οι παράγοντες μπορεί να έπαιξαν κάποιο ρόλο, ο καθένας σε διαφορετικό βαθμό.

Η δημογραφική άνοδος και η πιθανή αναζήτηση νέων καλλιεργήσιμων εδαφών μπορεί να συνέβαλαν στον απερχόμενο «εκμινωισμό» των νησιών της Δωδεκανήσου· στην Κάρπαθο φαίνεται ότι σχηματίσθηκαν αγροτικές κοινότητες· οι αποικίες στα Τριάντα και στην Κω ενδέχεται να επέδρασαν στην αξιοποίηση των εύφορων εδαφών. Το φαινόμενο έμεινε, ωστόσο, πολύ περιορισμένο χρονικά. Το γεγονός ότι οι διάφορες αποικίες και οι σχέσεις με τις Κυκλάδες επέτρεψαν να σχηματιστεί ένα σύστημα περιφρούρησης και άμυνας των εμπορικών δρόμων δεν χωρεί αμφιβολία· ίσως όμως να μην ήταν αυτός ο πρωταρχικός στόχος της μινωικής εξάπλωσης, σε μία εποχή που η Κρήτη δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει εξωτερικούς κινδύνους.

Η ανάπτυξη δραστηριοτήτων εμπορικού χαρακτήρα, όπως η εισαγωγή απαραίτητων πρώτων υλών στην Κρήτη και ο έλεγχος των ανταλλαγών στον αιγιακό χώρο μέχρι και την Ανατολή, θα μπορούσε να είναι ο πιθανότερος λόγος αυτής της πολύμορφης θαλασσοκρατορίας. Ο παράγοντας αυτός ερμηνεύει καλύτερα τις προνομιακές σχέσεις που αναπτύχθηκαν μεταξύ Κρήτης και ορισμένων Κυκλάδων: της Κέας, που γειτονεύει με τα ορυχεία του Λαυρίου στην Αττική, της Μήλου, που προμηθεύει τον οψιανό και αποτελεί σταθμό πρoς την Αργολίδα, και της Θήρας, στο σταυροδρόμι των σπουδαιότερων θαλάσσιων δρόμων. Η γεωγραφική θέση των νησιών αυτών τα ανέδειξε σε θέσεις κλειδιά για τον έλεγχο του αιγιακού εμπορίου. Επιπλέον, από την αποικία των Κυθήρων εξασφαλιζόταν η πρόσβαση στη νότια Πελοπόννησο και στα λακωνικά ορυχεία, ενώ οι αποικίες της Δωδεκανήσου έλεγχαν το δρόμο προς τη Μ. Ασία και την Ανατολή.

Η ανάγκη εισαγωγής μετάλλου στην Κρήτη αναφέρθηκε συχνά ως αιτία της έντονης εμπορικής δραστηριότητας που αναπτύχθηκε στο Αιγαίο. Η Κρήτη θα πρέπει να προσέφερε ως αντάλλαγμα υφάσματα, γεωργικά και βιοτεχνικά προϊόντα. Δεν αποκλείεται, μάλιστα, να προσπάθησε να επωφεληθεί από το διαμετακομιστικό εμπόριο και οι Μινωίτες να λειτούργησαν οι ίδιοι oς μεσάζοντες στην Ανατολή και την Αίγυπτο, όπως ρητά αναφέρεται στα αιγυπτιακά κείμενα σχετικά με τους Κεφτιού. Η διάδοση του μινωικού μετρικού συστήματος στις Κυκλάδες, η οποία αποδεικνύεται από το μεγάλο αριθμό σταθμών που βρέθηκαν στο Ακρωτήρι, τη Φυλακωπή και την Αγία Ειρήνη και φαίνεται να αντιστοιχούν στη μινωική μονάδα, θα μπορούσε να αποτελεί μία επιβεβαίωση κάποιας κυριαρχίας των Μινωιτών στο αιγιακό εμπόριο. Ο προσανατολισμός αυτός της μινωικής δραστηριότητας πρέπει να επανατοποθετηθεί στο γενικότερο πλαίσιο ανάπτυξης των ανταλλαγών ανάμεσα στον μυκηναϊκό κόσμο, τις Κυκλάδες και την Ανατολή.»

JEAN CLAUDE POURδAT, «Η αρχή της Ύστερης Χαλκοκρατίας στην Κρήτη», μετ. Άννα Φίλιππα. Touchais, στο συλλογικό έργο Οι πολιτισμοί του Αιγαίου, Αθήνα, 1996, σσ. 341-343.

Οι συντελεστές της μινωικής εξάπλωσης: μια άλλη άποψη

«Δεδομένου του χαρακτήρα της μινωικής «Κοινής», με την Κρήτη δεσπόζουσα (πολιτισμική και οικονομική) δύναμη και τον μινωικό κόσμο στα βορεινά της (Β, ΒΑ, ΒΔ) να 'ναι ετερόφωτος δέκτης της ακτινοβολίας της, θεωρείται σκόπιμο να γίνει χρήση του ερμηνευτικού μοντέλου κέντρο - περιφέρεια (ή world systems) που σήμερα βρίσκει πολλούς οπαδούς ανάμεσα στους ιστορικούς και αρχαιολόγους. Θεωρήθηκε ακόμη απαραίτητο να χρησιμοποιηθούν τρέχουσες κοινωνικές και ανθρωπολογικές - εθνολογικές θεωρίες αναφορικά με ατομικές επιλογές και πρωτοβουλίες, τάξεις και κοινωνικές ιεραρχίες, κοινωνική ρευστότητα, καθώς και κοινωνικά φαινόμενα και διαδικασίες όπως ο συναγωνισμός, η φιλοδοξία και ο σνομπισμός, ή τέλος κοινωνικές στρατηγικές, όπως η κοινωνική μίμηση (emulation). Με την τελευταία μπορεί κανείς να σκαρφαλώσει τη σκάλα της κοινωνικής ιεραρχίας προς αγανάκτηση της υπάρχουσας τάξης που θα σπεύσει ν' αλλάξει τα σύμβολα (υλικά ή όχι) της υπεροχής της (counter emulation), για ν' αποκατασταθεί η τάξη.

Στο μινωικό κόσμο όμως τέτοια σύμβολα, απρόσιτα στα βαλάντια -αλλά και στις άλλες δυνατότητες (λ.χ. να ταξιδεύουν)- των χαμηλών στρωμάτων, θα μπορούσαν ν' αποκτηθούν πέρα από τη θάλασσα. Υπάρχουν ενδείξεις ότι το εξωτερικό εμπόριο ελεγχόταν από τις ελίτ. Με το πέρασμα όμως του χρόνου η ανερχόμενη αστική τάξη (έντονα σημάδια αστικοποίησης εμφανίζονται από την αρχή της παλαιοανακτορικής περιόδου) ή τουλάχιστον κάποια μέλη της θα μπορούσαν αν όχι να ασκούν εξωτερικό εμπόριο, τουλάχιστον να γίνονται κάτοχοι εισαγόμενων (κύρια από την Αίγυπτο και Εγγύς Ανατολή), μέσω εμπόρων της μινωικής περιφέρειας. Έτσι την κοινωνική αναπαραγωγή μπορεί να διαδεχόταν ο κοινωνικός μετασχηματισμός και αντίστροφα.

Οι έμποροι της περιφέρειας τώρα επιστρέφοντας στα νησιά τους ή στις ακτές της Πελοποννήσου και της Μικρασίας έφερναν μαζί τους από την Κρήτη, αλλά και από αλλού, είδη πολυτελείας, αλλά και ιδέες, τέχνες και τεχνικές, που θα επιστρατεύονταν σε παρόμοιες κοινωνικές αντιπαραθέσεις στην περιφέρεια. Μόνο που εδώ κυρίαρχο ρόλο, κοντά στην εσωτερική κοινωνική μίμηση (emulation), πρέπει να έπαιζε η εξωτερική μίμηση (των ζηλευτών μινωικών προτύπων), δηλαδή η αναδρομική εφαρμογή του συνδρόμου των Βερσαλλιών (Versailles Effect).

Κάπως έτσι βλέπει η μοντέρνα κοινωνική αρχαιολογία το φαινόμενο του εκμινωισμού στο Αιγαίο. Χωρίς αποικισμούς και θαλασσοκρατίες, χωρίς εισβολές και μεταναστεύσεις.»

MANOLS MELAS, "Acculturation aπd social mobility in the Minoan World",Aegeum 7, Πρακτικά Troisiem Rencontre egeenne internationale de l’ Universite de Liege, με θέμα "Thalassa: L’ Egee prehistorique et la mer» Univesite de Liege, 1991, σελ. 169-188.